Мал е бројот на кинематографи во светот што зад себе имаат оставено филмски остварувања за кои може да се каже дека се постулат на модерната филмска уметност, кои со децении ќе се изучуваат на факултетите и ќе се реферираат како поим за квалитет на модерниот филм. Уште помал е бројот на кинематографи за кои може да кажеме дека соработувале со филмски мајстори, режисерите: Жан-Пјер Жене, Дејвид Финчер, Бернардо Бертолучи, Михаел Ханеке, Роман Полански, Дени Бојл, Нил Џордан, Сидни Полак, Вуди Ален, Џејмс Греј, Бонг Џун-хо, Вонг Кар-Ваи, Алехандро Гонсалес Ињариту, Ари Астер и браќата Сафди и во плодната соработка создале неповторливи филмски остварувања. Тоа значи дека само еден е Дариус Конџи, за кого можеме да заклучиме дека е врвен естет, кој по сите критериуми ја заслужува „Златната камера 300“ за животен опус, кој до ден-денес ги поместува границите на кинематографската дејност, создавајќи дела за паметење.
Роден е на 21 октомври 1955 година во Техеран, Иран. На рана возраст неговото семејство се преселува најпрвин во Франција, а тој подоцна во животот заминува за САД за да студира на УЦЛА, а потоа магистрирал на Универзитетот во Њујорк. Двајца професори влијаеле врз неговата одлука да стане кинематограф: Јонас Мекас и Хејг П. Манугијан (професорот по филм на Мартин Скорсезе), снимајќи ги филмовите на другите студенти, надградувајќи ја вештината за кадрирање. По престојот во САД, Конџи се враќа во Франција во 1981 година и работи како асистент за кинематографите: Бруно Нујтен, Мартин Шафер и Паскал Марти. Првиот интернационален успех го постигнува со постапокалиптичната црна комедија „ДЕЛИКАТЕСИ“ / DELICATESSEN (1991), при соработката со режисерите Марк Каро и Жан-Пјер Жене, остварувајќи ги нивните научнофантастични визии во „ГРАДОТ НА ИЗГУБЕНИТЕ ДЕЦА“ / CITY OF LOST CHILDREN (1995). Со режисерот Дејвид Финчер најпрвин соработува на рекламата за Најки, а потоа и на култниот крими-трилер „СЕДУМ“ / SEVEN (1995), таа модерна Гомора во која со хемискиот процес на филмската лента и позиционирањето на светлото на Конџи со кој ја обликува темнината со недоволна експонираност, се добива препознатливиот изглед, кој на секој гледач ќе му падне напамет штом ќе се спомне филмот. Овој филм ќе му овозможи да оствари низа успешни соработки во 90-тите години. Со Бернардо Бертолучи ќе го реализира „КРАДЕЊЕ УБАВИНА“ / STEALING BEAUTY (1996), првата номинација за Оскар ќе ја добие за „ЕВИТА“ / EVITA (1996) режиран од Алан Паркер, ќе работи на четвртиот дел од франшизата „ВОНЗЕМЈАНИН ВОСКРЕСЕНИЕ“ / ALIEN RESSURECTION (1997) од режисерот Жене, завршувајќи ја декадата со психолошкиот трилер во режија на Нил Џордан „ВО СОНИШТАТА“/ IN DREAMS (1999) и неоноар хорор-филмот „ДЕВЕТТАТА ПОРТА“ / THE NINETH GATE во режија на Роман Полански.
Во 2000-тите години остварува соработка со режисерот Дени Бојл за филмот „ПЛАЖАТА“ / THE BEACH (2000), ја продолжи соработката со Финчер на „СОБА ЗА ПАНИКА“ / THE PANIC ROOM (2002), ја започна соработката со Вуди Ален на „СЀ ДРУГО“ / ANYTHING ELSE (2003), со кого подоцна во кариерата ќе сними уште четири други долги филма, меѓу кои се истакнуваат „ПОЛНОЌ ВО ПАРИЗ“ / MIDNIGHT IN PARIS (2011), „ИРАЦИОНАЛЕН ЧОВЕК“ / IRRATIONAL MAN (2015). Разновидноста и способноста за приспособување на својата вештина за кадрирање за разновидните сензибилитети на режисерите е една од уникатните занаетски вештини што ги поседува Конџи, а најдобро може да се воочи таа согледба од контрастниот колоритен и неонски сатурираниот „МОИТЕ НОЌИ СО БОРОВИНКИ“ / MY BLUEBERRY NIGHTS (2007) од Вонг Кар-Ваи наспроти белилото во американската итерација на „ЗАБАВНИ ИГРИ“ / FUNNY GAMES (2007) од Михаел Ханеке. Топлината во кадрите беше резервирана за друг филм на Ханеке за кој соработуваа, односно „ЉУБОВ“ / AMOUR (2012).
Конџи бестрашно соработува со режисери од различен калибар и со дијаметрално спротивни гледишта на филмот, но големината на кинематографот е способноста да ја пренесе нивната замисла на дело и да ја преточи во незаборавни кадри, кои ќе се втиснат во сеќавањето на секој гледач. Значајни соработки оствари и со режисерот Џејмс Греј, со кого работеа заедно на периодичните драми: „ИМИГРАНТОТ“ / THE IMMIGRANT (2013), „ИЗГУБЕНИОТ ГРАД З“ / THE LOST CITY OD Z (2016) „ВРЕМЕ НА АРМАГЕДОН“ / ARMAGEDDON TIME (2022) во кои носталгијата ја доловува со својата колор-палета, со Бонг Џун-хо во научнофантастичниот „ОКJА“ / OKJA (2017), со браќата Сафди на фуриозниот „НЕОБРАБОТЕНИ ДИЈАМАНТИ“ / UNCUT GEMS (2019) и со Ињариту на очудувачкиот „БАРДО“ / BARDO (2022), смели режисерски потфати што не би изгледале така како што ги знаеме денес да не ги кадрираше Конџи, кој на секој нов филм бара начин како да се предизвика себеси за да излезе надвор од зоната на удобност и да се соочи со непознатото. Тие филмови се во постојана спрега меѓу недоволната експозиција и осветлување со висок контраст за да добие севкупна палета од мека светлина без сенки, до длабоки сенки вперувајќи силно светло, милувајќи да работи со анаморфни леќи и светло од практични извори на самиот сет, константно тестирајќи ги границите на преекспонирањето и неекспонирањето.
Најдобар доказ за незапирливоста на Конџи е фактот што оваа година реализираше три значајни филмски остварувања, соработувајќи најпрвин со Бонг Џун-хо на неговиот научнофантастичен свет на репликанти „МИКИ 17“ / MICKY 17, потоа го сними еден од најзначајните модерни вестерн-филмови „ЕДИНГТОН“ / EDDINGTON во режија на Ари Астер, а моментално во постпродукција е новиот филм на Џош Сафди „ВРВНИОТ МАРТИ“ / MARTY SUPREME, во кој Тимоти Шаломе го глуми аспиративниот играч на пинг-понг.
Свој белег има оставено и во рамките на малиот екран, односно има донесено впечатливи решенија во кадрирањето на уникатната криминалистичка ТВ-серија „ПРЕМНОГУ СТАР ЗА ДА УМРЕШ МЛАД“ / TOO OLD TO DIE YOUNG во режија на Николас Виндинг Рефн и адаптацијата на романот од Стивен Кинг од страна на режисерот Пабло Лараин „ПРИКАЗНАТА НА ЛИЗИ“ / LISEY’S STORY, со Џулиен Мур во главната улога. Тој соработуваше и со Џонатан Глејзер за време на ковид-пандемијата кога го објавија телевизискиот танцов филм „СТРАЗБУР 1518“ / STRASBOURG 1518.
Златко Ѓелески
филмски критичар
There are only a handful cinematographers in the world whose work can be considered a cornerstone of modern film art. Films that will be studied for decades at universities and referenced as the benchmarkof contemporary cinema. Even fewer are those who have collaborated with the great masters, directors such as Jean-Pierre Jeunet, David Fincher, Bernardo Bertolucci, Michael Haneke, Roman Polanski, Danny Boyle, Neil Jordan, Sydney Pollack, Woody Allen, James Gray, Bong Joon-ho, Wong Kar-wai, Alejandro González Iñárritu, Ari Aster, and the Safdie brothers – and together created unforgettable cinematic works. This means that there is only one Darius Khondji. A supreme aesthete, he fully deserves the Golden Camera 300 for Lifetime Achievement, continuing to push the boundaries of cinematography and creating works destined to be remembered.
He was born on October 21, 1955, in Tehran, Iran. At an early age, his family moved first to France, and later relocating to the United States to study at UCLA and earning a master’s degree from New York University. Two professors strongly influenced his decision to become a cinematographer: Jonas Mekas and Haig P. Manoogian (Martin Scorsese’s film professor). By shooting students’ films, he refined and sharpened his sense of framing. After his stay in the US, Khondji returned to France in 1981, working as an assistant to Bruno Nuytten, Martin Schäfer, and Pascal Marti. His first international success came with the post-apocalyptic black comedy DELICATESSEN (1991), co-directed by Marc Caro and Jean-Pierre Jeunet, followed by their visionary CITY OF LOST CHILDREN (1995). His collaboration with David Fincher began with a Nike commercial and was soon followed by the cult crime thriller SEVEN (1995) – a modern-day Gomorrah in which Khondji’s meticulous chemical treatment of the film stock and masterful use of underexposed lighting sculpted the darkness into a look so distinctive that it is instantly recalled whenever the film is mentioned. This landmark film opened the door to a series of celebrated collaborations throughout the 1990s. With Bernardo Bertolucci, he shot STEALING BEAUTY (1996). His first Academy Award nomination came the same year for Alan Parker’s EVITA (1996). Khondji then worked on the fourth installment of the Alien franchise, ALIEN: RESURRECTION (1997), directed by Jeunet, and closed out the decade with Neil Jordan’s psychological thriller IN DREAMS (1999) and Roman Polanski’s neo-noir horror THE NINTH GATE (1999).
The 2000s brought new challenges and triumphs: Danny Boyle’s THE BEACH (2000), Fincher’s PANIC ROOM (2002), and the start of Khondji’s collaboration with Woody Allen on Anything Else (2003), followed by four more films including MIDNIGHT IN PARIS (2011) and IRRATIONAL MAN (2015). Khondji’s versatility is one of his great gifts: from the saturated neon glow of Wong Kar-wai’s MY BLUEBERRY NIGHTS (2007) to the stark whiteness of Michael Haneke’s American FUNNY GAMES (2007), and later the warmth of their collaboration on AMOUR (2012).
Khondji fearlessly works with directors of every caliber and different visions, always finding a way to translate their ideas into unforgettable images that linger in the mind long after the screen goes dark. His collaborations with director James Gray on period dramas such as THE IMMIGRANT (2013), THE LOST CITY OF Z (2016), and ARMAGEDDON TIME (2022), capture a deep nostalgia through a delicate color palette. He has also built significant collaborations with director James Gray on the period dramas THE IMMIGRANT (2013), THE LOST CITY OF Z (2016), and ARMAGEDDON TIME (2022), where nostalgia is captured through his distinctive color palette; with Bong Joon-ho on the sci-fi OKJA (2017); with the Safdie brothers on the frenetic UNCUT GEMS (2019); and with Alejandro G. Iñárritu on the mesmerizing BARDO (2022) – bold directorial visions that would not look the same without Khondji’s framing. With each new project, he challenges himself, stepping beyond his comfort zone to face the unknown. These films are in constant dialogue between underexposure and high-contrast lighting, creating a spectrum that ranges from soft, shadowless light to deep pools of darkness pierced by strong illumination. Khondji favors anamorphic lenses and practical light sources on set, constantly testing the limits of both overexposure and underexposure.
Proof of Khondji’s unstoppable energy is that this year alone he has completed three major projects: first collaborating with Bong Joon-ho on his sci-fi vision MICKEY 17, then lensing one of the most important modern westerns, EDDINGTON, directed by Ari Aster, and now working on Josh Safdie’s MARTY SUPREME, currently in post-production, starring Timothée Chalamet as an aspiring ping-pong player.
Khondji has also left a distinctive mark on television, delivering striking visual solutions for Nicolas Winding Refn’s unique crime series TOO OLD TO DIE YOUNG and Pablo Larraín’s adaptation of Stephen King’s novel LISEY’S STORY, starring Julianne Moore. During the Covid pandemic, he collaborated with Jonathan Glazer on the haunting television dance film STRASBOURG 1518.
His cinematography extends to music videos for pop icons such as Madonna, Jay-Z, Lady Gaga, Taylor Swift, and Eminem.
Khondji has been nominated twice for the Academy Award for Best Cinematography, EVITA and BARDO, once for the BAFTA, three times by the American Society of Cinematographers (ASC) and the British Society of Cinematographers (BSC), as well as three César nominations and two Independent Spirit Award nominations. Twice, films shot by Khondji competed for the Golden Camera 300 at the Manaki Brothers International Cinematographers’ Film Festival – first with TREASURE OF THE BITCH ISLANDS in 1993 and later with SEVEN in 1996.
Zlatko Gjeleski
Film Critic